लुम्बिनी प्रदेशका स्थानीय तहमा निर्वाचित महिला उपाध्यक्ष र उपप्रमुखको संख्या २०७४ को निर्वाचनको तुलनामा ह्वात्तै घटेको छ । उपाध्यक्ष र उपप्रमुख २०७४ मा एक सय ८ जना महिला निर्वाचित भएकोेमा २०७९ को निर्वाचनमा ८९ जना मात्र निर्वाचित भएका छन् । जुन महिला प्रतिनिधित्व ८१ प्रतिशत मात्र भयो । १९ जना महिला उपप्रमुख अघिल्लोमा भन्दा कम निर्वाचित भएका छन् । लुम्बिनी प्रदेश भित्र १० जिल्लाका १८ वटा स्थानीय तहमा प्रमुख र उपप्रमुख दुबै पद महिलाले गुमाएका छन् । २०७४ को निर्वाचमा यी पालिकाहरू प्रमुख पुरुष भए पनि उपप्रमुख महिला थिए । लुम्बिनी प्रदेशमा एक सय ९ स्थानीय तह रहेका छन् । प्रमुख र उपप्रुमख गरी महिला नेतृत्व एक सय ९ हुनुपर्ने भएपनि त्यो हुन सकेन ।
दलले दुबै पदमा उम्मेदवारी दिँदा प्रमुख र उपप्रमुखमध्ये एक पदमा महिला उठाउनु पर्ने प्रावधान छ तर दलहरु बीचको गठबन्धने त्यो प्रवाधान लागु भएन । २०७९ निर्वाचनमा १६ वटा पालिकामा सत्तासिन ५ दलिय गठबन्धन र २ पालिकामा नेपाली काँग्रेस र नेकपा एमालेको गठबन्धनले गर्दा महिलाहरूले नेतृत्व पाउनबाट चुकेका हुन । महिला नेतृत्वलाई प्यूठानमा सबैभन्दा ठूलो धक्का लागेको छ । यहाँका ९ स्थानीय तहमध्ये ७ वटामा प्रमुख र उपप्रमुखमा महिलाको प्रतिनिधित्व शुन्य भयो ।
तालिका नं. १, दलहरू बीचको गठबन्धनले महिलाहरूले पद गुमेका स्थानीय तहहरू
क्र.स. | जिल्ला | पालिकाको नाम |
१ | अर्घाखाँची | भुमिकास्थान नगरपालिका |
२ | प्युठान | प्युठान र स्वर्गद्धारी नगरपालिका ऐरावती, गौमुखी, झिमरुक, मल्लरानी र माण्डवी गाउँपालिका |
३ | पाल्पा | तिनाउ र रैनादेवीछहरा गाउँपालिका |
४ | गुल्मी | चन्द्रकोट र मालिका गाउँपालिका |
५ | बाके | नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका. |
६ | नवलपरासी | बर्दघाट नगरपालिका |
७ | कपिलबस्तु | शुद्धोधन गाउँपालिका |
८ | रुकुम पुर्व | सिस्ने गाउँपालिका |
९ | रोल्पा | त्रिवेणी गाउँपालिका |
१० | दाङ | बंगलाचुली गाउँपालिका |
लुम्बिनी प्रदेशमा ७३ गाउँपालिका मध्ये पाल्पाको बगनासकाली गाउँपालिका अध्यक्षमा सरस्वती चिदी दर्लामी महिला निर्वाचित भएकी छिन् । ३२ नगरपालिका मध्ये सुनवल नगरपालिका नगरप्रमुखमा विमला अर्याल महिला निर्वाचित भएकी छिन् । दुवैजना नेकपा एमालेबाट निर्वाचित भएकी हुन ।
लुम्बिनी प्रदेशमा प्रमुख र अध्यक्षमा महिला उम्मेदवार उठाउने नेकपा एमाले अगाडि छ । प्रदेशमा ४८ वटा पालिकाको प्रमुख जितेको नेपाली काँग्रेसले महिलालाई स्थान दिएन । उपप्रमुखमा निर्वाचित महिला घट्नुलाई राजनीतिक दलहरूले सामान्य मानेका छन् । नेपाली काँग्रेसका पाल्पा जिल्ला सभापति हिमालदत्त श्रेष्ठले एकल उम्मेदवारी दिएका पालिकामा प्रमुख र उपप्रमुखमा महिला पुरुष मिलाएको तर गठबन्धन भएका पालिकाहरूमा महिला र पुरुष मिलाउन नसकेकाले महिलाहरूको नेतृत्व घटेको बताए ।
२५ पालिका प्रमुख जितेको नेकपा माओवादीले पनि महिला स्थान दिन सकेन । पुरुषको तुलनामा महिलाहरू राजनीतिमा कम संलग्न र जिम्मेवार पदमा कम संख्यामा रहेकाले महिलाको उम्मेदवारी कम हुन गएको नेकपा माओवादी केन्द्र पाल्पाका सहइन्चार्ज अनिल किशोर घिमिरेले बताए ।
लुम्बिनी प्रदेशका ९ सय ८३ वडा मध्ये १४ वडामा महिला वडाध्यक्षमा भएका छन् । महिला वडाध्यक्षमा १.४२ प्रतिशत मात्र निर्वाचित भएका छन । २०७४ मा भन्दा ८ जना बढी महिला वडाध्यक्ष भएपनि उत्साहजनक सहभागिता भएन । २०७४ मा कपिलबस्तुमा ३ र बर्दियामा ३ जना महिला वडाध्यक्ष बनेका थिए । लुम्बिनी प्रदेशका १२ जिल्लामध्ये १० जिल्लामा महिला वडाध्यक्षले नेतृत्व गर्ने अवसर पाएका छन् । अर्घाखाँची र दाङबाट महिला वडाध्यक्ष बन्न सकेनन् । १४ महिला वडाध्यक्ष बनेपछि दलित महिला सहभागीता शुन्य छ । निर्वाचित १४ जना महिला वडाध्यक्षमध्ये नेकपा माओवादी केन्द्रबाट ५ जना, नेपाली काँग्रेसबाट ५ जना, नेकपा एमालेबाट ३ जना र लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टीबाट १ जना रहेका छन ।
तालिक नं. २, लुम्बिनी प्रदेशमा महिला वडाध्यक्ष बनेका पालिका र वडाहरू
क्र.स. | जिल्ला | पालिका | नाम | आवद्ध दल |
१ | पाल्पा | तिनाउ गाउँपालिका वडा नं. ५ | इन्द्रा कुमारी गाहाँ चिदी | नेकपा एमाले |
२ | रुपन्देही | गैडहवा गाउँपालिका वडा नं. ९ | मिना क्षेत्री | नेकपा एमाले |
३ | कपिलबस्तु | यसोधरा गाउँपालिका वडा नं. ३ | सरिता त्रिपाठी | नेपाली काग्रेस |
४ | कपिलबस्तु | शिवराज नगरपालिका वडा नं. १० | मञ्जु मिश्र | लोसपा |
५ | रोल्पा | रुन्टीगढी गाउँपालिका वडा नं. ८ | तुल्सी पुन | नेकपा माओवादी केन्द्र |
६ | रुकुम पुर्व | पुथा उत्तरगंगा गाउँपालिका वडा नं. ८ | पूर्ण मल्ला शाही | नेकपा माओवादी केन्द्र |
७ | रोल्पा | त्रिवेणी गाउँपालिका वडा नं. ३ | लिला कुमारी ओली | नेकपा माओवादी केन्द्र |
८ | प्युठान | प्युठान नगरपालिका वडा नं. १ | साधना रावत | नेपाली काग्रेस |
९ | प्युठान | सरुमारानी गाउँपालिका वडा नं. ५ | लक्ष्मी पल्ली मगर | नेकपा माओवादी केन्द्र |
१० | वाके | कोहलपुर नगरपालिका वडा नं. १० | गोमा कुमारी अधिकारी | नेपाली काग्रेस |
११ | बाके | कोहलपुर नगरपालिका वडा नं. ११ | कल्पना शर्मा | नेकपा एमाले |
१२ | बर्दिया | ठाकुरवावा नगरपालिका वडा नं. ९ | राधा चौधरी | नेकपा माओवादी केन्द्र |
१३ | नवलपरासी | बर्दघाट नगरपालिका वडा नं. ५ | विमला गुरुङ | नेपाली काग्रेस |
१४ | गुल्मी | मुसिकोट नगरपालिका वडा नं. ९ | भुमा गुरुङ | नेपाली काग्रेस |
लुम्बिनी प्रदेशका ९ सय ८३ वडाबाट २ जना दरले जम्मा एक हजार ९ सय ६६ जना खुला सदस्य निर्वाचित भएका छन् । जसमा ६० जना महिला खुला सदस्य निर्वाचित भएका छन ।
तालिका नं. ३, खुला सदस्यमा दलगत महिला प्रतिनिधित्वको अवस्था
क्र.सं | दलको नाम | निर्वाचित संख्या | महिलाको संख्या | महिलाको प्रतिशत |
१ | नेपाली काँग्रेस | ७६३ | २९ | ३.८० |
२ | नेकपा एमाले | ६५७ | १७ | ४.७६ |
३ | नेकपा माओवादी केन्द्र | ३०२ | १० | ३.११ |
४ | जनता समाजवादी पार्टी | ७५ | २ | २.६७ |
५ | राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी | ४५ | १ | २.२२ |
६ | जनमत पार्टी | १५ | १ | ६.६७ |
७ | राष्ट्रिय जनमोर्चा | ४० | ० | ० |
८ | राष्ट्रिय जनमुक्ति | १ | ० | ० |
९ | बहुजन शक्ती | २ | ० | ० |
१० | नेपाल जनता पार्टी | २ | ० | ० |
११ | स्वतन्त्र | १२ | ० | ० |
लुम्बिनी प्रदेश सभा सदस्य तारा जि.सीले पार्टी भित्र महिला सहभागिताको विषयलाई उठाएपनि दलबीचको गठबन्धनले प्रमुख र उपप्रमुख पदमा महिला सहभागिता कमजोर बनेको बताईन् । यस्तै गठबन्धन हुने अवस्थामा महिलाहरुको सहभागीता अझै कमजोर हुन सक्ने उनको बुझाइ छ । त्यसैले स्थानीय तह निर्वाचन ऐन संसोधन गरी प्रमुख वा उपप्रमुख मध्ये एक पदमा महिला अनिवार्य हुनुपर्ने प्रावधान बनाउने बारेमा सबैदलका महिला नेताहरुले आवाज उठाउनु पर्ने उनको भनाइ छ ।